Święty Jan Paweł II nazwał grzech:

nieposłuszeństwem człowieka, który nie uznaje – aktem swej wolności – panowania Boga w swym życiu, przynajmniej w określonym momencie, kiedy przekracza Jego prawo[1].

Pismo święte opisuje to nieposłuszeństwo u początków rodzaju ludzkiego w opowieściach o raju i wieży Babel:

W obu przypadkach stajemy w obliczu wyłączenia Boga przez otwarte sprzeciwienie się Jego przykazaniu, przez rywalizację z Nim, złudne dążenie do bycia „jako On”[2].

W takim duchu przedstawia grzech nauczanie Soboru Watykańskiego II:

człowiek, stworzony przez Boga w stanie sprawiedliwości, za poduszczeniem Złego już na początku historii nadużył swej wolności, przeciwstawiając się Bogu i pragnąc osiągnąć cel swój poza Nim[3].

Rzeczywistość grzechu należy do prawd objawionych i możemy pojąć ją w pełni i jasno jedynie przez wiarę, w świetle Objawienia[4]. Święty Jan Paweł II podkreśla, że konieczne jest odnoszenie grzechu do Boga.

Nie można zatem spodziewać się, że umocni się poczucie grzechu w odniesieniu do człowieka i wartości ludzkich, jeśli zabraknie poczucia obrazy wyrządzonej Bogu, czyli prawdziwego poczucia grzechu[5].

Na poziomie tylko naturalnym:

pojawia się pokusa, by wyjaśniać go jedynie jako wadę w rozwoju, słabość psychiczną, błąd, konieczną konsekwencję nieodpowiedniej struktury społecznej itd. Tylko poznanie zamysłu Bożego wobec człowieka pozwala zrozumieć, że grzech jest nadużyciem wolności, której Bóg udzielił osobom stworzonym, by mogły Go miłować oraz miłować się wzajemnie[6].

Święty Jan Paweł II podkreśla, że gdy zanika poczucie Boga, zanika też poczucie grzechu[7]. Gdyż grzech jest zranieniem najczystszej miłości Boga, naszego Stwórcy i Ojca – i tylko z tej perspektywy możemy pojąć jego zło:

Trzeba uświadomić sobie wielkość daru Bożego, jaki otrzymaliśmy w sakramentach wtajemniczenia chrześcijańskiego, by zrozumieć, do jakiego stopnia grzech powinien zostać wyeliminowany z życia tego, kto „przyoblekł się w Chrystusa” (Ga 3, 27)[8].

Ponieważ grzech jest brakiem „prawdziwej miłości względem Boga i bliźniego z powodu niewłaściwego przywiązania do pewnych dóbr”[9], jego skutki dotykają naszej relacji z Bogiem i ludźmi:

Grzech jest obrazą Boga. […] Przeciwstawia się miłości Boga do nas i odwraca od Niego nasze serca. […] [Jest] „miłością siebie, posuniętą aż do pogardy Boga” (św. Augustyn)[10].

Rani on naturę człowieka i godzi w ludzką solidarność[11].

Ponadto grzech niszczy naszą własną godność:

Grzech pomniejsza człowieka, odwodząc go od osiągnięcia jego własnej pełni[12].

Grzech rodzi skłonność do kolejnych grzechów i zaciemnia sumienie w ocenie dobra i zła, choć nie jest w stanie zniszczyć go zupełnie[13]. Grzech oddziałuje negatywnie na innych ludzi, rodząc pożądliwość, przemoc i niesprawiedliwość. Tworzy społeczne „struktury grzechu”[14].

Od strony prawnej Katechizm definiuje grzech jako „słowo, czyn lub pragnienie przeciwne prawu wiecznemu” (św. Tomasz z Akwinu) i w konsekwencji przeciwne „rozumowi, prawdzie, prawemu sumieniu”[15]. Grzech ze względu na ciężar winy moralnej może być ciężki (śmiertelny) lub powszedni. Grzech ciężki to:

ten, który dotyczy materii poważnej i który nadto został popełniony z pełną świadomością i całkowitą zgodą. […] Materię ciężką uściśla dziesięć przykazań. […] Jeśli nie zostanie wynagrodzony przez żal i Boże przebaczenie, powoduje wykluczenie z Królestwa Chrystusa i wieczną śmierć w piekle[16].

Grzech powszedni:

jest popełniony wtedy, gdy w materii lekkiej nie przestrzega się normy prawa moralnego lub gdy nie przestrzega się prawa moralnego w materii ciężkiej, lecz bez pełnego poznania czy całkowitej zgody. […] Grzech powszedni świadomy i pozostawiony bez skruchy usposabia nas stopniowo do popełnienia grzechu śmiertelnego. Grzech powszedni nie czyni nas jednak przeciwnymi woli i przyjaźni Bożej; nie zrywa przymierza z Bogiem[17].

Grzech śmiertelny niszczy zupełnie miłość w sercu człowieka, grzech powszedni nie usuwa miłości, ale ją obraża i rani.

[1] Jan Paweł II, adh. ap. Reconciliatio et paenitentia, nr 14.
[2] Tamże.
[3] Sobór Watykański II, konst. Gaudium et spes, nr 13.
[4] Por. KKK 387.
[5] Jan Paweł II, adh. ap. Reconciliatio et paenitentia, nr 18.
[6] KKK 387.
[7] Jan Paweł II, adh. ap. Reconciliatio et paenitentia, nr 18.
[8] KKK 1425.
[9] KKK 1849.
[10] KKK 1850.
[11] KKK 1849.
[12] Sobór Watykański II, konst. Gaudium et spes, nr 13.
[13] Por. KKK 1865.
[14] Por. KKK 1869.
[15] KKK 1849.
[16] KKK 1857, 1858, 1861.
[17] KKK 1862-1863.