Zgodnie z Katechizmem Kościoła Katolickiego skrucha to inaczej żal za grzechy[1]. Jest to zbawienny ból i smutek, który ojcowie Kościoła nazywali smutkiem duszy (animi cruciatus) i skruchą serca (compunctio cordis). Towarzyszą one nawróceniu serca, zwanym pokutą wewnętrzną, która jest radykalną przemianą całego życia, zerwaniem z grzechem, odwróceniem się od zła z odrazą do popełnionych przez nas złych czynów[2].

Żal za grzechy to „ból duszy i znienawidzenie popełnionego grzechu z postanowieniem niegrzeszenia w przyszłości” (Sobór Trydencki).

Gdy żal wypływa z miłości do Boga miłowanego nade wszystko, jest nazywany „żalem doskonałym” lub „żalem z miłości” (contritio). Taki żal odpuszcza grzechy powszednie. Przynosi on także przebaczenie grzechów śmiertelnych, jeśli zawiera mocne postanowienie przystąpienia do spowiedzi sakramentalnej, gdy tylko będzie to możliwe.

Także żal nazywany „niedoskonałym” (attritio) jest darem Bożym, poruszeniem Ducha Świętego. Rodzi się on z rozważania brzydoty grzechu lub lęku przed wiecznym potępieniem i innymi karami, które grożą grzesznikowi (żal ze strachu). Takie poruszenie sumienia może zapoczątkować wewnętrzną ewolucję, która pod działaniem łaski może zakończyć się rozgrzeszeniem sakramentalnym. Żal niedoskonały nie przynosi jednak przebaczenia grzechów ciężkich, ale przygotowuje do niego w sakramencie pokuty (Sobór Trydencki)[3].

Skrucha jest łaską płynącą z tajemnicy Odkupienia, „pobudzającą [serce] do odpowiedzi na miłosierną miłość Boga, który pierwszy nas umiłował”[4]. Pod wpływem tej miłości:

serce zostaje wstrząśnięte grozą i ciężarem grzechu; zaczyna obawiać się, by nie obrazić Boga grzechem i nie oddalić się od Niego, […] nawraca się, patrząc na Tego, którego zraniły nasze grzechy[5].

Skrucha jest darem Ducha Świętego – Ducha Prawdy[6], o który musimy prosić. Skrusze sprzeciwia się zuchwała ufność:

Istnieją dwa rodzaje zuchwałej ufności. Albo człowiek przecenia swoje zdolności (mając nadzieję na zbawienie bez pomocy z wysoka) [zob. → pelagianizm], albo też zbytnio ufa wszechmocy czy miłosierdziu Bożemu (mając nadzieję na otrzymanie przebaczenia bez nawrócenia oraz chwały bez zasługi) [zob. → kwietyzm][7].

Autentyczne uznanie → prawdy o grzechu zawsze prowadzi do skruchy. Bez skruchy (żalu) nie ma nawrócenia ani odpuszczenia grzechów. Szczera skrucha jest najważniejszym warunkiem sakramentu pokuty. Skrucha jest warunkiem wejścia w → nowe życie, jak uczy Katechizm:

Powinien on [chrześcijanin] wejść w tę tajemnicę pokornego uniżenia się i skruchy, zstąpić do wody z Jezusem, aby wyjść z niej razem z Nim, odrodzić się z wody i Ducha, aby w Synu stać się umiłowanym synem Ojca i „wkroczyć w nowe życie” (Rz 6, 4)[8].

[1] Por. KKK 1492.
[2] Por. KKK 1431.
[3] Por. KKK 1451–1453.
[4] KKK 1428.
[5] KKK 1432.
[6] Por. KKK 1433.
[7] KKK 2092.
[8] KKK 537.